Білім беру ұйымдарының педагогтеріне арналған «Білім берудегі менеджмент» қысқа мерзімді біліктілікті арттыру курсының білім беру бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама, тыңдаушылар) онлайн-форматта тыңдаушылардың біліктілігін арттыру курстарының білім беру процесін реттейді.

Бұл бағдарлама тыңдаушыларды педагогтерге білім беру процесін басқарудың заманауи әдістерін игеруге, еңбек нарығында бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, қазіргі білім беру жүйесінің алдында тұрған міндеттерді тиімді шешуге мүмкіндік беретін басқарушылық дағдыларды қалыптастыру мен дамытудың өзектілігімен таныстыруға бағытталған, сондай-ақ тыңдаушылардың білім берудегі менеджменттің мақсатын, міндеттерін, мазмұны мен технологиясын түсінуіне бағытталған.

Бағдарламаның тақырыптың мазмұнына сәйкес тыңдаушыларды курстық оқыту ұзақтығы 80 академиялық сағатты құрайды.

Қазіргі әлемде білім айтарлықтай өзгерістерге ұшырайды. Бұл келесілерге байланысты:

1) жаңа технологиялардың енгізілуі, яғни онлайн-платформаларды, электрондық оқулықтарды, оқытудың интерактивті әдістерін пайдалану. Бұл, біріншіден, оқу процесін басқаруды жақсартуға ықпал етеді. Мәселен, білім беру платформалары мен оқытуды басқару жүйелерін (LMS) пайдалану білім алушыларды тіркеу, тапсырмаларды бөлу, үлгерімді бақылау және онлайн тестілеулерді өткізу сияқты тапсырмаларды автоматтандыруға мүмкіндік береді, бұл уақыт пен ресурстарды жекелеп оқыту және тәлімгерлік  сияқты маңызды тапсырмалар үшін босатады, ал бұлтты технологияларды қолдану білім беру материалдары мен құралдарына әлемнің кез келген нүктесінен қол жеткізуді қамтамасыз етеді, бұл өз кезегінде оқытуды икемді және қолжетімді етеді.

Алайда, тәжірибе мен бақылап-байқаулар көрсеткендей, қазақстандық педагогтар бұл туралы біле отырып, оларды қолдану үшін жеткілікті дағдыларға ие емес. Сонымен қатар, тұжырымдамада атап өтілгендей, оқыту процесінің сапасын арттыру және білім алушыларда да, педагогтерде де бар проблемаларды зерделеу мақсатында оқыту процесін жақсартуға, педагогтің кәсіби өсуі мен дамуына, сондай-ақ білім алушылардың білім сапасын арттыруға бағытталған сабақтарды бақылауды, зерттеуді және талдауды қамтитын мектепішілік бақылау күшейтіледі [9];

2) білімге қойылатын талаптардың өзгеруі, білім беру мазмұнын жаңарту және жаңғырту, жаңа МЖМБС және үлгілік оқу бағдарламаларына көшу, оқу нәтижелеріне қойылатын талаптарды арттыру, педагогтардың алдына білім алушылардың білім жетістіктерін бағалау, сынып ұжымын басқару, soft skills (коммуникация, командалық жұмыс, сыни ойлау) игеру бойынша жаңа міндеттер қояды, себебі «басқару білім беру сапасы білім берудің барлық деңгейлерінде басқарушылық шешімдер қабылдау жолымен жүзеге асырылады», ал Қазақстанда білім беру саласында көшбасшыларды тағайындалғанға дейін даярлау тәжірибесі жоқ. Қазақстан директорларының тек 13%-ы ғана қызметке кіріскенге дейін мектепті басқаруда оқығанын, ал ЭЫДҰ көрсеткіші 31%-ға жетті. Басқарушы персоналды көшбасшылық және менеджмент дағдыларына даярлау «нақты алғанда», басшылық лауазымға тағайындалғаннан кейін жүргізіледі [9]. Зерттеулер мен сауалнамаларға сәйкес, педагогтер тиімді жұмыс істеу үшін менеджмент құзыреттілігінің жетіспейтіндігін атап өтеді, өйткені қолданыстағы бағдарламалардың көпшілігінде бірқатар маңызды кемшіліктер бар, яғни олар практикалық дағдыларға емес, менеджменттің теориялық аспектілеріне назар аударады, жалпы білім беретін мектептердегі, колледждердегі педагогтердің жұмыс ерекшеліктерін ескермейді және дәрістер мен семинарлар сияқты ескірген оқыту әдістерін қолданады. Сондықтан педагогтердің көпшілігі практикалық міндеттерді орындауға нашар дайындалған, басқарушылық және көшбасшылық қасиеттерді дамыту үшін жеткілікті білімі, дағдылары мен құзыреттері жоқ.

3) бәсекелестіктің өсуі, яғни көптеген жаңа білім беру ұйымдарының, онлайн курстардың, оқыту бағдарламаларының пайда болуы, білім алушылар үшін бәсекелестіктің артуы (ваучерлік жүйе) педагогтерден білім беру процесін тиімді басқара білуді, білім беру сапасын арттыруды талап етеді. ЭЫДҰ-ның TALIS зерттеуі педагогтарды қолдаудың қабылданып жатқан шараларына қарамастан, педагогикалық білім ерекше назар аударуды және біліктілікті арттыру жүйесімен одан әрі дамытуды талап ететінін көрсетті [10].

Осылайша, Бағдарлама өзекті болып табылады, өйткені ол білім беру сапасына қойылатын заманауи талаптарға жауап береді және мұғалімдерге білім берудегі менеджментті қалыптастыру және дамыту саласындағы біліктілігін арттыруға мүмкіндік береді.

1. Бағдарламаның тақырыбы

Бағдарлама білім берудегі менеджмент саласындағы ең жаңа әзірлеме болып табылады және мазмұнның, әдістеменің, ұйымдастырушылық-педагогикалық қамтамасыз етудің және нәтиженің жаңалығын ескере отырып әзірленді.

Бағдарламаның мазмұны жағынан жаңашылдық дәрежесі оның пәнаралық тәсілді біріктіретіндігінде, яғни менеджмент, педагогика, психология, экономика, әлеуметтану саласындағы білімді біріктіреді, білім беру процесін тиімді басқару үшін қажетті педагогикалық дағдылар (пәндік саланы білу; сабақтарды жоспарлай білу; оқытудың әртүрлі формалары мен әдістерін қолдана білу; оқушылардың білімі мен дағдыларын бағалай білу; қарым-қатынас дағдылары); ұйымдастырушылық-басқарушылық дағдылар (мақсат қою, жұмысты жоспарлау, өкілеттіктерді беру, проблемалар мен дауларды шешу, уақытты басқару, командада жұмыс істей білу, ынталандыру және көтермелеу қабілеттері) сияқты практикалық дағдыларға; жеке қасиеттерге (жауапкершілік, көшбасшылық қасиеттер, шығармашылық, стресске төзімділік, эмпатия; дауларды шешу); білім туралы заңнаманың негізгі ережелерін, оқушылардың құқықтары мен міндеттерін, тренингтерді, кейстерді, жобалау жұмыстарын, мастер-кластарды, заманауи педагогикалық және ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана отырып, оқушыларды бағалау, аттестаттау ережелері мен рәсімдерін білуге бағытталған.

Бағдарламаның мазмұны жағынан жаңашылдық дәрежесі оның пәнаралық тәсілді біріктіретіндігінде, яғни менеджмент, педагогика, психология, экономика, әлеуметтану салаларындағы білімді біріктіреді, білім беру процесін тиімді басқару үшін қажетті практикалық дағдыларға бағытталған, яғни тренингтер, жобалау жұмыстары, мастер-сыныптар, қашықтықтан оқыту технологиялары, онлайн курстар, вебинарлар сияқты заманауи оқыту технологияларын қолданады.

Әдістеменің жаңашылдығы тұрғысынан Бағдарлама бағдарламаны құрудың модульдік принципін ұсынады, яғни оқу процесін белсенді және қызықты ететін оқытудың интерактивті әдістерін қолдана отырып, тыңдаушыларға әр тыңдаушының жеке ерекшеліктері мен қажеттіліктерін, жалпы білім беретін мектептердегі, колледждердегі педагогтердің жұмыс ерекшеліктерін ескере отырып, өздеріне ең қызықты және қажет модульдерді таңдауға мүмкіндік береді.

Ұйымдастырушылық-педагогикалық қамтамасыз етудің жаңашылдығы тұрғысынан тренерлер ретінде менеджмент және білім беру саласындағы жетекші сарапшылар тартылады, бағдарлама тыңдаушыларына тәжірибе мен білім алмасуға мүмкіндік беретін желілік қоғамдастық құрады, сонымен бірге оларға материалды игеруге көмектесетін әдістемелік материалдар ұсынылады.

Нәтиженің жаңашылдығы тұрғысынан бағдарлама білім беру процесін тиімді басқара алатын педагог-менеджерлердің жаңа буынын дайындауға мүмкіндік береді, ал оны іске асыру білім беру сапасын арттыруға және жалпы білім беру жүйесін дамытуға ықпал етеді.

Мемлекеттік саясат тұрғысынан бағдарлама педагогтердің басқарушылық және көшбасшылық дағдыларын дамытуға ерекше назар аударылатын Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасына және Қазақстан Республикасында жоғары білімді және ғылымды дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдасына сәйкес келеді.

Осылайша, Бағдарлама қазіргі заманғы талаптарға сәкес келетін инновациялық және білім берудің барлық деңгейлеріндегі педагогтардың біліктілігін арттыру жүйесінде баламасы жоқ бағдарлама болып табылады, өйткені 2020-2024 жылдары ҚР БҒМ келіскен және тізімге енген біліктілікті арттыру курстарының барлық 35 білім беру бағдарламалары (https://www.gov.kz/memleket/entities/edu/press/article/details/74809?lang=ru; https://www.gov.kz/memleket/entities/edu/documents/details/624051?lang=ru; https://www.gov.kz/memleket/entities/edu/documents/details/577361?lang=ru) біріншіден, білім берудің әрбір нақты деңгейіне арналған менеджмент саласындағы бағдарламаларды ұсынады. Бұлар – негізінен мектепке дейінгі және мектеп деңгейі. Екіншіден, олар жекелеген аспектілерге назар аударады, мысалы, көшбасшының ұйымдастырушылық-педагогикалық қызметі, қашықтықтан оқыту, инклюзивті білім беру ортасын құру, Қаржылық менеджмент, көшбасшы стилі және т. б.

Бұл бағдарлама жалпы білім беретін мектептер мен колледждердің педагогтеріне арналған мәселелерді қарастырады және білім беру деңгейлері бойынша педагогтер қызметінің ерекшелігін ескере отырып, кешенді білім берудегі менеджменттің негізгі мәселелерін қарастырады.

Бағдарламаның тақырыбы мынадай негізгі бағыттарды қамтиды:

1. Менеджмент теориясы.

2. Білім беру ұйымжарындағы менеджмент.

3. Басқару психологиясы.

4. Педагогтің тұлғалық өсу.

5. Білім беру экономикасын басқару.

Осы бағыттардың шеңберінде келесі тақырыптар қарастырылады:

1. Менеджмент негіздері.

2. Білім беру деңгейлері бойынша ұйымдарды басқару ерекшелігі.

3. Білім берудегі көшбасшылық және топтық жұмыс.

4. Педагогикалық этика және қарым-қатынас психологиясы.

5. Білім беру экономикасы

Бағдарлама сонымен қатар басқару дағдыларын дамыту үшін білім беру ұйымдары қызметінің құқықтық негіздеріне арналған модульді қамтиды.

2. Бағдарламаның мақсаты, міндеттері және күтілетін нәтижелері

Бағдарламаның мақсаты: жалпы білім беретін мектептер мен колледждер жұмысының ерекшелігін ескере отырып, білім берудегі менеджмент саласындағы педагогтердің басқару құзыреттерін жетілдіру.

Бағдарламаның міндеттері:

1) тыңдаушыларды білім берудегі менеджменттің теориялық негіздерімен, оның функцияларымен, принциптерімен және әдістерімен білім беру ұйымдарының әртүрлі түрлерінің ерекшеліктерін ескере отырып таныстыру;

2) тыңдаушыларда білім алушылардың жас ерекшеліктеріне, білім беру ұйымының деңгейі мен ерекшелігіне сәйкес білім беру процесін тиімді басқару үшін қажетті басқару дағдылары мен құзыреттерін дамыту;

3) тыңдаушыларды басқару психологиясының негіздерімен, персоналды басқару әдістерімен және білім беру ортасындағы жанжалды жағдайларды шешумен таныстыру;

4) тыңдаушыларды білім беру экономикасының негіздерімен таныстыру, оларды білім беру ұйымдарының әртүрлі типтерін қаржыландыру ерекшеліктерін ескере отырып, білім беру бағдарламаларының экономикалық тиімділігін бағалауға үйрету;

5) тыңдаушыларды өзінің білім беру ұйымында менеджментті жетілдіру жөніндегі жобаларды оның ерекшелігін ескере отырып әзірлеуге және іске асыруға үйрету.

Күтілетін нәтижелері:

1) тыңдаушылар білім берудегі менеджменттің негіздерін біледі, оларды өз жұмысында білім беру ұйымының ерекшелігін ескере отырып қолдана алады;

2) білім алушылардың жас ерекшеліктерін және өз білім беру ұйымының ерекшеліктерін ескере отырып, білім беру процесін тиімді басқара алады;

3) басқару психологиясының негіздерін біледі және түсінеді, оларды өз білім беру ұйымының ерекшеліктерін ескере отырып, әріптестерімен және жас ерекшеліктеріне сай білім алушылармен жұмыста қолдана алады;

4) білім беру экономикасының негіздерін біледі және түсінеді, шығындарды оңтайландыруды және оның ерекшелігін ескере отырып, өз білім беру ұйымы жұмысының тиімділігін арттыруды біледі;

5) өзінің ерекшелігін ескере отырып, өзінің білім беру ұйымы жұмысының тиімділігін арттыруға бағытталған жобаларды әзірлеуді және іске асыруды біледі.

Бағдарламаның келесідей жоғары практикалық мәні бар, себебі ол:

1. Тыңдаушыларға білім берудегі менеджмент, басқару психологиясы, білім беру экономикасы саласындағы заманауи білім мен дағдыларды меңгеруге, тиімді жұмыс істеу үшін қажетті құзыреттерді дамытуға, өз білім беру ұйымында менеджментті жетілдіруге бағытталған жобаларды әзірлеуге және іске асыруға үйренуге мүмкіндік береді.

2. 1) білім беру процесін басқарудың заманауи әдістері мен тәсілдерін қолдану, білім алушылар мен педагогтердің уәждемесін арттыру, ресурстарды пайдалануды оңтайландыру есебінен білім беру сапасын арттыруға; 2) педагогтердің басқарушылық әлеуетін дамытуға; 3) білім беру ұйымдары жұмысының тиімділігін арттыруға ықпал етеді, педагогтердің кәсіби даярлығына қойылатын өзекті талаптарға сәйкес келеді, еңбек нарығында сұранысқа ие болып табылады.

Бағдарламадан өту нәтижесінде тыңдаушылар: біріншіден, білім беру процесін тиімді басқара алады, білім беру ұйымында қолайлы психологиялық-педагогикалық орта құра алады, шығыстарды оңтайландырады және білім беру қызметінің экономикалық тиімділігін арттырады, білім беруде менеджментті жетілдіру бойынша жобаларды әзірлейді және іске асырады; екіншіден, білім алушыларды оқуға ынталандыра алады; жанжалдарды басқара алады; білім алушылармен, ата-аналармен, әріптестермен тиімді қарым-қатынас жасай алады; өкілеттік береді; басқару шешімдерін қабылдайды; әріптестермен жұмыс істейді; білім беру экономикасының негіздерін түсінеді, шығыстарды оңтайландыру, білім беру ұйымы жұмысының тиімділігін арттырады; үшіншіден, білім беру процесін жетілдіруге бағытталған инновациялық жобаларды іске асыра алады.

Бағдарламаны жүзеге асыру:  

- білім беру сапасын арттыруға ықпал етеді, себебі менеджмент дағдыларын меңгерген педагогтер білім беру процесін мейлінше тиімді басқара алады;

- білім беру жүйесін дамытуға ықпал етеді, себебі педагогтердің менеджмент саласындағы біліктілігін арттыру педагог мамандығының беделін арттыруға, білім беру қызметтері нарығында бәсекеге қабілеттілікті арттыруға, инновацияларды еркін қабылдауға ықпал етеді.

Бағдарлама бойынша оқудан өткен педагогтер өз жұмысында менеджмент саласында алған практикалық дағдыларын дереу қолдана алады.

5. Бағдарламаның құрылымы мен мазмұны

Құрылымы бойынша Бағдарлама сабақ тақырыбы бойынша шолу дәрістерінен, бейне сабақтан, презентациялық теориялық материалдан және оқу мақсаттарының жетістіктерін бақылау мақсатында бекітуге арналған практикалық тапсырмалардан тұратын 5 модульден тұрады. Әр модульдің соңында белгілі бір тақырып бойынша вебинар жоспарланған.